Ben van der Hilst

244 Conclusie ten aanzien van de proposities P4 Invoering van de TOS leidt tot meer manifestatie van professioneel handelen type 2. De theorie van de lerende organisatie leert dat een sterke teamstructuur onontbeerlijk is voor een lerende, wendbare organisatie. Zowel het individueel leren als het organi- satieleren is hiermee gebaat. De onderwijsteams in de TOS voldoen aan de voorwaar- den die Senge daaraan stelt. Zij vormen de schakel tussen het individueel handelen (waaronder het individueel leren) van de leraar en het leren van de school als geheel. Anderzijds noemt Senge persoonlijk meesterschap (waarvan professioneel handelen type 2 deel uitmaakt), als een van de disciplines van de lerende organisatie. Dat bete- kent dus dat de sterke teamstructuur zowel professioneel handelen type 2 bevordert als ook dat professioneel handelen type 2 het functioneren van de lerende organisatie faciliteert. Dat veronderstelt een positieve feedbackloop tussen het functioneren van de TOS en professioneel handelen type 2. P5 Invoering van de TOS leidt tot meer innovatiegemak. Voor Senge is de teamstructuur voorwaardelijk voor de lerende organisatie. Het team- leren vormt een belangrijk schakelpunt waarin ideeën vanuit de praktijk getransfor- meerd kunnen worden tot nieuw organisatiegedrag. Tegelijkertijd is het team de plek waar een nieuwe organisatiestrategie vertaald wordt naar het operationele niveau. P8 Bij de invoering, het onderhoud en het laten werken van de TOS speelt de schoolleiding een belangrijke (cruciale) rol. Senge kent een belangrijke taak toe aan het leiderschap om een lerende organisatie in te richten en te onderhouden. Hij legt daarbij nadruk op het leidinggeven aan visie- ontwikkeling. Overige conclusies Senge wijst op het belang van processturing in de teams om de leerprocessen te faciliteren. Teamleren , waar Senge grote waarde aan toekent voor het lerend zijn van de organisatie, is geen vanzelfsprekendheid. Het blijft merkwaardig dat Senge in zijn beschrijving van de lerende onder- wijsorganisatie geen aandacht geeft aan een nadere specificatie en institutionalise- ring van teams. Senge heeft het wel over sterke teams, maar niet over de teamstruc- tuur . Zijn theorie heeft mogelijk daardoor te weinig impact kunnen genereren op het lerend worden van onderwijsorganisaties, ondanks de populariteit van de term lerende organisatie in het onderwijs.