Ben van der Hilst

308 bijdrage aan het wetenschappelijke discours over de sturingsopgave van de school- leider. In dat discours is consensus over de notie dat de schoolleider indirect, via in- termediërende variabelen stuurt op kwaliteit, wendbaarheid en werkplezier. Er is ook consensus over het inzicht dat de bijdrage van de schoolleider gering is. Deze studie verklaart die geringe bijdrage vanuit het grote aantal zwakke verbindingen in de orga- nisatiestructuur van scholen: er is sprake van sturingszwakte . Belangrijke zwakke ver- bindingen zijn die tussen de leraren in de opleidingsteams, tussen de opleidingsteams en de individuele leraar, en tussen de besturingsstructuur en de productiestructuur. Een belangrijke oorzaak van de zwakke verbindingen is de sterke arbeids- deling binnen het productiesysteem. Het geïsoleerd optreden van de leraar in het onderwijsleerproces vormt nog steeds een belangrijke hindernis voor schoolontwik- keling. Deze studie suggereert dat de arbeidsdeling in het productiesysteem, die altijd al kenmerkend was voor het onderwijs, versterkt is onder invloed van het new public management. Dat geldt zeker ook voor de arbeidsdeling tussen het besturingssys- teem en het productiesysteem. Het manageralisme, belangrijk kenmerk van het new public management, zorgt voor een belangrijke verschuiving van de regelcapaciteit van productiesysteem naar besturingssysteem. Deze studie laat zien dat de teamgecentreerde arbeidsorganisatie (TAO) zorgt voor sterke verbindingen in de organisatiestructuur. Het hoofdkenmerk van de TAO zijn kleine onderwijsteams rondom de leerling. Deze teams hebben veel regelmo- gelijkheden, behorend bij de (collectieve) verantwoordelijkheid voor de gehele ontwik- keling van de leerling. Invoering van de TAO zorgt voor een ambidextere arbeidsorganisatie: zowel de momentane kwaliteit als ook het innovatievermogen wordt door het organisatiemo- del ondersteund. Bovendien draagt werken in de TAO bij aan het werkplezier van le- raren. De ambidextere arbeidsorganisatie voorkomt dat scholen om de zoveel jaar via een aparte projectorganisatie ingrijpende veranderingen moeten realiseren om zich aan te passen aan veranderde omstandigheden. Veranderingen die vaak moeizaam in de staande organisatie worden ingevoerd. Bovendien zorgt de TAO voor een cultuur waarin, naast de aanpassingen aan veranderende omstandigheden, ook innovaties waarschijnlijker worden. Innovatief gedrag in teams krijgt ruimte en innovaties kunnen door de grote regelmogelijkheden van de onderwijsteams direct beproefd worden. Het verband tussen ambidexteriteit en een organisatiestructuur met meer zelfsturing is in de private sector al eerder veelvuldig beschreven (zie bijvoorbeeld: Lewin & Vol- berda, 1999; Volberda & Lewin, 2003). In de professionele praktijk van de auteur bleek de teamgecentreerde or- ganisatiestructuur (TOS) tot effectieve resultaten te leiden en een goede invulling te geven aan het sturingsdomein schoolorganisatie. De schoolorganisatie is een van de vijf intermediërende sturingsdomeinen via welke de schoolleider stuurt (figuur 2.4). De schematische weergave van de ontwerpstelling in figuur 5.2 waarin de invoering van