Ben van der Hilst

41 2 Sturingsopgave Teamgericht organiseren invoeren van een vak burgerschap). Het op afstand zetten van de scholen van de over- heid onder invloed van het new public management heeft weinig veranderd aan deze vorm van sturing (Hooge, 2013). Hooge wijst daarnaast op de vele vormen van ‘zachte sturing’: de overheid financiert instituties in het maatschappelijk middenveld (zoals de besturenorganisaties) om scholen te helpen elementen uit de overheidsagenda in te voeren. Voorbeelden zijn bijvoorbeeld het programma School aan Zet (2012-2016) voor het po en vo met als belangrijke doelstelling scholen te transformeren in ‘lerende organisaties’ en het Stimuleringsproject LOB (2010-2015) om loopbaanoriëntatie- en begeleiding (lob) in mbo-scholen op een hoger plan te brengen. Hooge schat het ef- fect van dit soort sturing groter in dan van de sturing via regelgeving. De vergrote autonomie van scholen gaat gepaard met een toegenomen verantwoordingsplicht. Die wordt nog extra vergroot door een toenemende druk op de scholen vanuit de samenleving om kwaliteit te leveren en verantwoordelijkheid te nemen voor een scala van maatschappelijke onderwerpen in het curriculum. De ver- antwoordingsplicht leidt tot een verdere instrumentalisering van kwaliteitszorgsyste- men, een sterkere nadruk op toetsing en benchmarking van leerlingresultaten en een intensivering van inspecties, accreditaties en audits. 2.4 De schoolleider (de eindverantwoordelijke actor in de school) Leiderschap Voor de interne sturing door het management wordt bij de opkomst van het npm-denken in het onderwijs al gauw het begrip leiderschap gebruikt. Ma- nagement is voorbehouden voor de sturing van statische bureaucratische processen, terwijl leiderschap zich richt op het leiden van mensen (Abrahamsen & Aas, 2016; Hall, 2013; Leithwood & Poplin, 1992). Leiderschap wordt vooral gezien als leidinggeven aan verandering en dan vooral het bewerkstelligen van gedragsverandering bij medewer- kers. In vrij korte tijd verschijnt er een grote hoeveelheid onderzoeksliteratuur over lei- derschap in het onderwijs, tegelijkertijd met een hausse in leiderschapstrainingen. De ontwikkeling van het denken over leiderschap en leiderschapsstijlen in het onderwijs weerspiegelt een zoektocht naar de meest effectieve wijze waarop de muren van het klaslokaal geslecht kunnen worden (Sleegers, Geijsel en Van den Berg, 2002). Trans- actioneel leiderschap past in de traditie van het manageralisme: van boven naar bene- den in de hiërarchie worden orders gegeven, die ten slotte op de ‘werkvloer’ tot nieuw gedrag moeten leiden. In veel onderwijsorganisaties wordt gewerkt met management- contracten in het lijnmanagement, maar die worden niet gevolgd door contracten met leraren, soms wel met opleidingsteams (resultaatverantwoordelijke teams). Al snel wordt duidelijk dat leraren zich niet via orders laten sturen, althans niet binnen de