Mariken Stegmann

Inleiding  In dit laatste hoofdstuk bespreek ik wat we kunnen leren uit de hiervoor  gepresenteerde onderzoeken. Ook plaats ik enkele kritische kanttekeningen bij de  resultaten. Ik sluit het hoofdstuk af met een conclusie. De aanbevelingen die ik wil  doen op basis van dit proefschrift zijn verwoord als stellingen op de voor‐ en  achterflap.  Gezamenlijke besluitvorming  In het eerste hoofdstuk benoemden we de stappen van gezamenlijke besluitvorming.  (Box 1, pagina 9.) Mijn studies voegen daar de volgende informatie aan toe:  Stap 1 (Aankondiging) en Stap 2 (Opties): In de brieven die we analyseerden voor  PION zagen we dat er zelden verschillende behandelopties werden beschreven. Ook  in de OPTion‐studie gaven patiënten regelmatig aan dat er slechts één behandeling  mogelijk was. Dit lijkt in strijd met het feit dat er vrijwel altijd verschillende opties  (waaronder niets doen) zijn. Alle panels in de PION‐studie gaven aan dat dergelijke  informatie wel relevant is. Ons onderzoek suggereert dus dat de verschillende  behandelopties beter besproken en beter gedocumenteerd moeten worden.  Stap 3 (Voorkeuren) en Stap 4 (Besluit): In de brieven die we analyseerden, zagen we  dat er vrijwel nergens werd beschreven wat de doelen of voorkeuren van patiënten  zijn. De OPTion‐studie laat zien dat het met enige moeite mogelijk is om tussen  diagnose en start van de behandeling een gesprek te plannen waarin huisarts en  patiënt het juist daarover hebben. Een deel van de benaderde patiënten kon echter  niet meedoen met de studie omdat de tijd dermate kort was dat een dergelijk  gesprek niet ingepland kon worden.   Bij de groep voor wie het wel lukte om een gesprek te plannen, had dit geen invloed  op het empowerment van de patiënt. De helft van de patiënten gaf wel aan dat het  gesprek geholpen had bij het nemen van een beslissing. Bovendien was de groep die  het gesprek had gevoerd gemiddeld minder angstig dan de controlegroep die niet  zo’n gesprek hadden gehad. Ons onderzoek suggereert dat het goed is om een   time‐out periode in te lassen tussen de diagnose en de start van de behandeling en  om in die periode expliciet met een patiënt te spreken over diens doelen. Omdat  doelen in de tijd kunnen veranderen is het verstandig dit gesprek af en toe te  herhalen.  40