148 1E Afbeelding 1e.3 Deze Lijnen worden Ervaren als respectievelijk, Boos, Verdrietig en Blij Noot. Illustraties C. W. M. Heijligers en H. Karahisarli, 2021. Werner (1948, p. 69) vermoedde dat fysiognomische waarneming een grotere rol speelt in culturen die technisch minder ontwikkeld zijn dan in de westerse wereld waar geometrisch-technische vormen domineren. Niettemin zien we ook daar uitingen die verwijzen naar fysiognomisch waarnemen. Het toekennen van emoties aan objecten zien we ook terug bij kunstenaars. Een duidelijk voorbeeld is een herinnering van de schilder Wassily Kandinsky (1866-1944): “… das Erlebnis der aus der Tube kommende Farbe habe ich heute noch. Ein Druck der Finger und jauchzend, feierlich, nachdenklich, träumerisch, in sich vertieft, mit tiefen Ernst, mit sprudelnder Schalkhaftigkeit, mit dem Seufzer der Befreiung, mit dem tiefen Klang der Trauer, mit trotziger Kraft und Widerstand, mit nachgebender Weichheit und Hingebung, mit hartnäckiger Selbstbeherrschung...“ (p. XVIII, Kandinsky, 1913).42 Zo zijn er ook voorbeelden van psychiatrische hulpvragers die hun ervaringen van fysische fenomenen verwoorden in termen van een emotionele belevenis. Werner (1948, p. 81) rapporteert over een persoon gediagnostiseerd met schizofrenie. Deze beschrijft een klapperende deur als ‘de deur die mij verslindt’. We zien dit ook bij kinderen met een verstandelijke beperking. Een meisje van 11 jaar kijkt naar een beroepsopvoeder die de batterij van een videocamera verwisselt. Als ze vraagt wat ze aan het doen is, zegt de beroepsopvoeder dat ze de voeding vervangt. Hierop vraagt het meisje of de camera ook tomatensoep wil die zojuist op tafel is gezet. Een dag later vertelt dezelfde 11-jarige dat ze een ‘lieve cake’ heeft gebakken. De beroepsopvoeder die de cake proefde had haar eerder gecomplimenteerd met de ‘lekkere zoete cake’. 42 Nederlandse vertaling: “…de ervaring van de uit de tube komende kleuren heb ik nu nog. Met een druk van de vinger en jubelend, plechtig, peinzend, dromerig, verzonken in zichzelf, met diepe ernst, met borrelende ondeugendheid, met de zucht van bevrijding, met het diepe geluid van rouw, met uitdagende kracht en weerstand, met meegevende zachtheid en toewijding, met koppige zelfbeheersing…”
RkJQdWJsaXNoZXIy MTk4NDMw