453 THEORETISCHE BESCHOUWING Voorspellen vanuit systemisch perspectief Wanneer we ons verdiepen in ontwikkeling dan rijst haast onvermijdelijk de vraag of we ontwikkeling ook kunnen voorspellen? Met andere woorden kunnen we de ontwikkeling van een hulpvrager voorspellen op basis van de geboden hulpverlening? De gedachte dat wetenschap de toekomst kan voorspellen is niet nieuw. Het vindt zijn oorsprong in de natuurwetenschappen. Dankzij de door Isaac Newton opgestelde universele wetten weten we dat we de baan van een bewegend voorwerp kunnen voorspellen als we de beginpositie van dit voorwerp weten, de snelheid waarmee het voorwerp beweegt en de krachten die op dit voorwerp worden uitgeoefend. De exacte waarden invoeren in de bijbehorende formule leidt vervolgens tot een uitkomst. We zeggen dat de uitkomst bepaald of gedetermineerd is, vastgelegd in een formule. Dankzij deze wetten van Newton is het bijvoorbeeld mogelijk geworden om raketten naar de maan en terug te sturen. De hoop ontstond dat we dankzij deze wetten alles kunnen berekenen en dus ook de toekomst kunnen voorspellen. Het was de Franse wiskundige Pierre Simon de Laplace die eind 18e eeuw beschreef dat voor het bepalen van de huidige conditie van een variabele het nodig is om de waarde te weten van een vorig moment en van het moment daarvoor en daarvoor enzovoorts. Laplace: “Alleen een intelligentie die al de krachten in het hele universum kent en tevens de beginposities van alle aanwezigen variabelen, is in staat zowel verleden, als heden, als toekomst te kennen”87 (vrij vertaald door de auteurs). Gedetermineerd en toch onvoorspelbaar De veronderstelling dat gedetermineerd automatisch betekent dat een ontwikkeling voorspelbaar is, is lange tijd voor waar gehouden, maar daar kwam in 1963 door het werk van Edward Lorenz abrupt een einde aan. In zijn meteorologisch onderzoek trachtte hij aan de hand van (slechts!) drie in elkaar gedefinieerde variabelen (windsnelheid, luchtdruk en temperatuur) het weer te voorspellen. Het experiment bleek bij herhaling tot volkomen andere uitkomsten te leiden. De reden hiervoor was dat een miniem verschil in de beginconditie, dat wil zeggen de waarde van de variabelen, de uitkomst op onvoorspelbare wijze kan beïnvloeden88. Complexe systemen zijn zeer gevoelig voor de specifieke waarden van de begincondities. Een herhaling van een experiment 87 Laplace: “If an intelligence, for one given instant, recognizes all the forces which animate Nature, and the respective positions of the things which compose it, and if that intelligence is sufficiently vast to subject these data to analysis, it will comprehend in one formula the movements of the largest bodies of the universe as well as those of the minutest atom: nothing will be uncertain to it, and the future as well as the past will be present to its vision”. https://academics.skidmore.edu/blogs/arcadia/newton-determinism-and-chaos/. 88 In deze animatiefilm wordt duidelijk gemaakt hoe de baan van een witte biljartbal op de biljarttafel voorspeld kan worden wanneer deze door de keu wordt weggestoten. Moeilijker wordt het als meer biljartballen zich op het kleed bevinden die door botsingen de baan van de witte biljartbal beïnvloeden, maar zeer goede rekencomputers kunnen dit uiteindelijk wel uitrekenen. Dit filmpje laat echter zien dat het exact weten van de beginposities van alle aanwezige biljartballen op het kleed cruciaal is voor het voorspellen van de baan van de witte biljartbal. Een miniem verschil in de positie van een van de biljartballen maakt het verloop onvoorspelbaar. https://www.youtube.com/watch?v=B9y1KdzB00E&t=788s. 4A
RkJQdWJsaXNoZXIy MTk4NDMw