83 RELATIONEEL ONTWIKKELINGSPERSPECTIEF De kring daaromheen is het exosysteem. Het kind zelf maakt geen deel uit van dit systeem, maar wordt hier wel door beïnvloed. Het gaat hier om zaken zoals het werk van de ouders. Hebben ze het naar hun zin of nemen ze de stress van het werk mee naar huis? Maar ook de beslissingen van de lokale overheid of de aanwezigheid van industrie of natuur kunnen hieronder gerekend worden. De laatste omgeving is het macrosysteem, met hierin maatschappelijke normen en waarden, wetten en regels, politieke beslissingen op het niveau van het land. In de ene samenleving staat individualisme centraal, terwijl in de andere samenleving het belang van de gemeenschap boven die van het individu wordt geplaatst. In China was de een-kind politiek van kracht, terwijl in andere landen grote gezinnen normaal zijn. Dit heeft uiteraard consequenties voor de wijze waarop een kind gestimuleerd wordt zich te ontwikkelen. Context is meer dan alleen de sociale omgeving waarin iemand zich bevindt. Het gaat ook over de fysieke ruimte waarin de interacties plaatsvinden zoals de inrichting van het huis, of de wijk en de plaats waarin het kind opgroeit. (4) De tijd (het chronosysteem) is zowel de ontogenetische tijd, de tijd van geboorte tot dood, als ook de ‘familie’ tijd, namelijk de plaats binnen generaties in een familie16 en de historische tijd, de ontwikkelingen in de maatschappij die zich afspelen tijdens het leven van een persoon (Lerner et al., 2002). Tijd op microniveau verwijst naar dat wat er elk moment, van seconde tot seconde, tijdens de interactie van het kind en de opvoeder verandert dan wel gelijk blijft. Een video-opname van een interactie van een kind met de ouder kan hierin inzicht geven. In zo’n interactie zou men bijvoorbeeld kunnen zien dat ouder en kind elkaar niet laten uitpraten, waardoor hun gesprek escaleert tot een ruzie. Mesotijd gaat over de terugkerende regelmaat waarmee deze episodes plaatsvinden van dagelijks tot wekelijks. Bijvoorbeeld hoe vaak is er ruzie tussen het kind en de ouder? Macrotijd is vooral de weerspiegeling van de veranderingen en gebeurtenissen in de maatschappij zowel binnen generaties als tussen generaties. Ruzie maken kan bijvoorbeeld onderdeel zijn van de wijze waarop men al generaties lang gewend is om te interacteren met elkaar. Van theoretisch model naar toepassing We hebben in het voorgaande gezien dat er op verschillende manieren naar ontwikkeling gekeken kan worden. Het perspectief kan liggen op een van de systemen zoals het microsysteem en daarbinnen kan gekeken worden naar het proces, de persoon, de context en de tijd. Omgekeerd kan het perspectief ook op een van de vier aspecten liggen zoals in het voorbeeld van de tijd en vervolgens kan er gekeken worden op welke manier tijd een rol speelt op micro-, meso-, exo, en macroniveau. Door op deze manier 16 In het boek Het zwijgen van Maria Zachea, van Judith Koelemeijer (2008) wordt prachtig beschreven wat de invloed is van de plaats in het gezin op ieders ontwikkeling. In dit gezin van twaalf kinderen, geboren tussen 1934 en 1953, heeft ieder zijn eigen verhaal over het gezin, diens opvoeding, het contact met vader en moeder en geven daarbij een indruk van de tijd waarin zij toen leefden. 1C
RkJQdWJsaXNoZXIy MTk4NDMw