Nederlandse Samenvatting 177 A In hoofdstuk 6 onderzoeken we het effect van deze interventies op SEH. Hierbij hebben we rekening gehouden met onze geleerde lessen. Als primaire uitkomst gebruikten wij een door de patiënt ingevulde ‘kwaliteit van communicatie’ vragenlijst. Deze bestond uit vragen over de algemene kwaliteit van communicatie en vragen over de kwaliteit van communicatie over behandelwensen en -grenzen specifiek. Beide interventies (de training voor artsen en folder voor patiënten) werden op hetzelfde moment ingevoerd. We vonden een significante verbetering van de kwaliteit van communicatie over behandelwensen en -grenzen ná onze interventies. Daarnaast steeg het aantal door de patiënt gerapporteerde gesprekken over behandelwensen en -grenzen. Dit kan ofwel een daadwerkelijke toename in gesprekken betekenen, of een toename van de herinnering aan deze gesprekken. Beide zien wij als een positief effect. Slechts 12% van de patiënten gaf aan de folder te hebben ontvangen, hetgeen suggereert dat vooral de training van artsen deze positieve effecten heeft veroorzaakt. In de secundaire uitkomsten van deze studie vroegen wij patiënten wat zij geschikte locaties voor gesprekken over behandelwensen en -grenzen vinden. De SEH werd door 32% genoemd als geschikte plaats. Andere locaties, die in de medische wereld vaak ‘geschikter’ worden gevonden, werden echter nog minder vaak genoemd: slechts 29% vond de huisarts een geschikte plek, 15% een eerste poliklinische afspraak en 14% een vervolg poliklinische afspraak. De meest genoemde geschikte plek was tijdens opname op een verpleegafdeling (44%). In onze discussie (hoofdstuk 7) reflecteren we op de studies in dit proefschrift en delen we drie overkoepelende leerpunten, namelijk: 1) relevantie is een probleem dat door al onze studies heen speelt. Doordat het onderwerp behandelwensen en -grenzen wordt geassocieerd met het einde van het leven, wordt het (nog) niet relevant gevonden. Dit zien we terug in de lage frequentie van gesprekken op de polikliniek, relevantie-paradox in de wél gevoerde gesprekken, het perspectief van patiënten (die dit bevestigd zien worden doordat ook artsen het onderwerp niet initiëren) en artsen die aangeven behoefte te hebben aan criteria wanneer zij het zouden moeten bespreken. 2) locatie hoewel er voordelen te noemen zijn van de polikliniek ten opzichte van de SEH als geschikte plek voor het gesprek over behandelwensen en
RkJQdWJsaXNoZXIy MTk4NDMw