8 1. Inleiding “Reading the world always precedes reading the word, and reading the word implies continually reading the world.” (Paulo Freire, 1983, p. 10) Al vanaf hun geboorte ontdekken kinderen de wereld om hen heen. In eerste instantie gebeurt dit vooral door zintuiglijke ervaringen, maar naarmate ze ouder worden, speelt taal daarin een steeds belangrijker rol. Door te exploreren, te spelen en te praten ontdekken ze patronen en verbanden in die wereld en uiteindelijk ook in (geschreven) teksten (Sanders & Evers-Vermeul, 2019; Siraj-Blatchford et al., 2002; Van den Broek et al., 2011; Van Veen et al., 2014). Kinderen begeleiden in het verkennen, ontdekken en leren begrijpen van de wereld, is een belangrijke taak van het onderwijs. Leesvaardigheid is daarin van essentieel belang. Dat geldt met name voor aardrijkskunde, geschiedenis en natuur & techniek; de zaakvakken waarin kinderen hun kennis over de wereld verder uitbreiden en waarin leesvaardigheid een belangrijke factor is in kennisconstructie (Bogaert et al., 2008; Lyon, 2001; Slavin et al., 2009; Van Gelderen & Van Schooten, 2011). Juist deze vakken bieden tegelijkertijd een functionele en motiverende context waarin leerlingen hun leesvaardigheid kunnen vergroten. Het lezen binnen de zaakvakken biedt immers altijd een doel dat verder gaat dan alleen het werken aan leesbegrip. Het is gericht op kennisconstructie. Leesactiviteiten inbedden in zaakvakonderwijs zorgt er bovendien voor dat er aandacht is voor achtergrondkennis, een belangrijke factor in tekstbegrip (Elbro & Buch-Iversen, 2013; Smith et al., 2021; Peng et al., 2023). Bezig zijn met kennisopbouw tijdens het lezen van een tekst verhoogt bovendien de interesse en intrinsieke motivatie voor lezen, en bevordert daardoor diepere tekstverwerking (Jetton & Alexander, 2001; Purcell-Gates et al., 2007; Wang & Guthrie, 2004). Niet voor niets zijn onderzoekers, leerkrachten en andere onderwijsexperts al decennialang geïnteresseerd in de voordelen van een geïntegreerde aanpak van taalvaardigheid in de zaakvakken. De onderzoeksliteratuur biedt talloze voorbeelden van leesinterventies waarbij de koppeling wordt gemaakt met het zaakvakonderwijs. Verschillende meta-analyses en reviewstudies laten zien dat lesprogramma’s waarin zaakvakonderwijs en lees- en schrijfvaardigheid geïntegreerd worden een overwegend positief effect hebben op taalvaardigheid (woordenschat, begrip en schrijfvaardigheid) en vakinhoudelijke kennis (Bradbury, 2014; Graham et al., 2020; Hwang et al., 2022; Kim et al., 2021b). Ook in het Nederlandse basisonderwijs zien we een groeiende belangstelling voor het integreren van lees- en schrijfonderwijs met de zaakvakken. Daarbij wordt vooral de nadruk gelegd op essentiële elementen zoals de motivatie en betrokkenheid van leerlingen en op het werken aan woordenschat en achtergrondkennis. In het tot stand komen van tekstbegrip draait het daarnaast ook om het leggen van verbanden tussen delen van de tekst. Kennis over 1 9
RkJQdWJsaXNoZXIy MTk4NDMw