Gelezen, geleefd, gedeeld

66 Grootmoeder vertelt dat de Duitsers in Majdanek een Russin hadden dood- geslagen om haar gedichten. Zo gevaarlijk kan taal zijn. Wat willen we vast- houden, wat mogen we prijsgeven van wie we zijn geworden in en met de taal? Een tweede titel die me bijgebleven is, is Het getal Fu van de Indonesische schrijfster Ayo Utami. 17 Het is een wonderlijk boek en het kostte me tijd om erin te komen. Niettemin, het boek heeft me geholpen sociaalpolitieke kwesties en de enorme cultureel-religieuze gelaagdheid van de Indonesische samenleving beter te begrijpen. Jij zult er met je kennis van land, taal, reli- gies en culturen nog veel meer in ontdekt en herkend hebben. Het boek vertelt over het bergbeklimmen van twee vrienden in Oost-Java. Een van de vrienden doet daarbij mystieke ervaringen op van een verlei- delijke berggodin die hem een magisch getal toefluistert: het getal Fu. De andere vriend is politiek betrokken in de strijd tegen religieuze groeperingen en staat model voor de moderne Soeharto-kritische beweging. Het verhaal thematiseert de complexe identiteit van Indonesië: enerzijds een globalise- rende en in veel opzichten hypermoderne natie, anderzijds diep religieus en met pre-islamitische mystieke wortels die voortleven in verhalen, legendes, mythen, tradities die zich niet laten disciplineren door politieke leiders. Het getal Fu lijkt ook een pleidooi voor de vergeten stem van de niet-menselijke natuur die als ‘vreemde ander’ niet eerbiedig ontmoet maar schendend ge- plunderd wordt. En ander boek dat volop ‘ons’ thema van de genadige ontmoeting met de vreemde ander verbeeldt, is de roman van Stephan Enter die ik met je deel- de: Pastorale . Een recensent schrijft erover dat in dit boek twee oer-Holland- se literaire themavelden samenkomen. Het ene is het geworstel met een ge- reformeerde opvoeding en het andere de vraag naar de Nederlandse omgang met het koloniale verleden. In de interactie van de gereformeerde Oscar, zijn afvallige zus Louise, en de Molukse familie speelt als verbindend motief de ontworteling. Hoe verhoud je je tot je wortels wanneer je overgeplaatst bent in een wereld waarin vroegere identiteiten hun betekenis verliezen? Ik heb dit boek niet kunnen lezen zonder de gastcolleges van onze collega Simon Ririhena in gedachten te hebben, zijn verwoorden van de pijn van de Molukkers om het verraad van de Nederlandse staat, en zijn herkenning van het Bijbelse motief van ballingschap als adequate beschrijving voor de collectieve traumatisering van het Molukse volk.